Punjab Property Matters

ਗਿਰਦਾਵਰੀ (Girdawari In Punjab)

ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਪਟਵਾਰੀ ਹਲਕਾ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਫਸਲ ਦਾ ਮੁਆਇਨਾ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਗਿਰਦਾਵਰੀ (Girdawari In Punjab) ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਬਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਟਵਾਰੀ ਹਲਕਾ ਵੱਲੋਂ ਫਰਦ ਰਫਤਾਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਫਰਦ ਰਫਤਾਰ (Fard Raftar)

ਭਾਵ ਕਿਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਕਿਸ ਤਾਰੀਖ ਤੋਂ ਸੁਰੂ ਹੋਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹੜੀ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਖਤਮ ਹੋਣੀ ਹੈ। ਫਰਦ ਰਫਤਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਕਾਨੂੰਗੋ ਹਲਕਾ ਰਾਹੀਂ ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਫਰਦ ਰਫਤਾਰ ਸਬੰਧੀ ਰਪਟ ਰੋਜਨਾਮਚਾ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰਕੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਮੁਸਤਰੀ ਮੁਨਾਦੀ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਰਦ ਰਫਤਾਰ ਦੀ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤ ਪਾਸ ਵੀ ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।  ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਕੁਲੈਕਟਰ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੀ ਤਾਰੀਖ 15 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਪਟਵਾਰੀ ਹਲਕਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੰਬਰਦਾਰ, ਚੌਕੀਦਾਰ, ਪੰਚਾਇਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਾਲਕਾਨ, ਕਾਸ਼ਤਕਾਰਾਨ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਮੁਆਇਨਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਜਿਸਟਰ ਵਿੱਚ ਫਸਲ ਅਤੇ ਫਸਲ ਅਧੀਨ ਰਕਬਾ ਦਰਜ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦਾ ਤਰੀਕਾ- (Process Of Girdawari in Punjab)

• ਪੰਜਾਬ ਲੈਂਡ ਰਿਕਾਰਡ ਮੈਨੂਅਲ ਦੇ ਪੈਰਾ 9.9 ਅਨੁਸਾਰ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਟਵਾਰੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਿੰਡ ਤੇ ਸਰਪੰਚ ਅਤੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਨੂੰ ਫਰਦ ਰਫਤਾਰ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੇਵੇ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕੇ ਕਿ ਉਸਨੇ ਮੁਤਲੱਕਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਕਿਹੜੀ ਤਾਰੀਖ ਤੋਂ ਕਿਹੜੀ ਤਾਰੀਕ ਤੱਕ ਕਰਨੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਸਰਪੰਚ ਜਾਂ ਮੈਂਬਰ ਪੰਚਾਇਤ ਜਾਂ ਹੋਰ ਮੋਹਤਬਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਖੇਤ-ਖੇਤ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਰੋਜਨਾਮਚਾ ਵਾਕਿਅਤੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਸਖਤ ਕਰਵਾਵੇ ।
• ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਚੌਂਕੀਦਾਰ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੁਸ਼ਤਰੀ ਮੁਨਾਦੀ ਵੀ ਕਰਵਾਉਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਉਹ ਰੋਜਨਾਮਚੇ ਵਿਚ ਰਿਪੋਰਟ ਦਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਜਿਸਟਰ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਇੰਦਰਾਜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭੋਂ ਮਾਲਕਾਂ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਪਟਵਾਰੀ ਨੂੰ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਪੂਰਨ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣ ।
• ਪਟਵਾਰੀ ਨੂੰ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਟਵਾਰੀ ਸਿਰਫ ਉਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਾਂ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੋਨੋਂ ਧਿਰਾਂ ਰਜਾਮੰਦ ਹੋਣ ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਰੋਜਨਾਮਚਾ ਵਾਕਿਅਤੀ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਅੱਗੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰਨਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਟਵਾਰੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਰਜਿਸਟਰ ਵਿੱਚ ਉੱਚਾ ਅਫਸਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਏ ਹੁਕਮਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਹੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਉਹ ਹੁਕਮ ਉਸ ਹਲਕੇ ਦੇ ਮਾਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਲੋਂ ਅਮਲ ਦਰਾਮਦ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ ਹੋਣ । ਪਟਵਾਰੀ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਕੰਮ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਇੰਤਕਾਲ ਹਲਕਾ ਮਾਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਲੋਂ ਮਨਜੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹਕੂਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸਬੰਧਤ ਖਸਰਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹਵਾਲਾ ਦੇਵੈ ।
• ਜਦੋਂ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਸਬੰਧੀ ਕੋਈ ਝਗੜਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪਟਵਾਰੀ ਨੂੰ ਇਹ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰੇ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪਟਵਾਰੀ ਹਲਕਾ ਨੇ ਝਗੜੇ ਵਾਲੇ ਨੰਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀ ਫਸਲ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੇ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਸਬੰਧੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਕਬਜੇ ਬਾਰੇ ਦਰੁਸਤੀ ਕਰਵਾਉਣੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹਲਕਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਦਰੁਸਤੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਬਾਰੇ ਸੰਬੰਧਤ ਵਿਅਕਤੀ ਸਵਾ ਰੁਪਏ ਦੀ ਕੋਰਟ ਫੀਸ ਲਾ ਕੇ ਦਰਖਾਸਤ ਦੇਵੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੀ ਫਰਦ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਹਲਕਾ ਮਾਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਫੈਸਲੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਟਵਾਰੀ ਵਲੋਂ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਦਰੁਸਤੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ALSO READ Understanding Girdawari in Punjab

ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ

ਕੁਦਰਤੀ ਆਫਤਾਂ ਦੇ ਵਕਤ ਪਟਵਾਰੀ ਜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਸਪੈਸ਼ਲ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਸਬੰਧੀ ਜਦੋਂ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫਤਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਹੜ੍ਹ, ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਜਾਂ ਸੋਕਾ ਆਦਿ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਫਸਲਾਂ ਤੇ ਜਾਂ ਮਾਲ ਡੰਗਰ ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਖਰਾਬਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਪੈਸ਼ਲ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ- ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਹਨ:-

1. ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ (ਖਰੀਫ):- ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਨੂੰ ਖਰੀਫ ਫਸਲ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਟਵਾਰੀ ਹਲਕਾ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਅਕਤੂਬਰ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 1 ਤਾਰੀਖ ਤੋਂ 31 ਅਕਤੂਬਰ ਤੱਕ ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਟਵਾਰੀ ਹਲਕਾ ਮੌਕਾ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਮੁਆਇਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਇੰਦਰਾਜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਫਸਲਾਂ ਜੀਰੀ, ਮੱਕੀ, ਬਾਜਰਾ, ਜਵਾਰ, ਕਮਾਦ, ਕਪਾਹ, ਨਰਮਾਂ ਅਤੇ ਚਰੀ ਚਾਰਾ ਆਦਿ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
2. ਹਾੜੀ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ (ਰਬੀ):- ਹਾੜੀ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਨੂੰ ਰਬੀ ਫਸਲ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਾੜੀ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਹਰ ਸਾਲ 1 ਮਾਰਚ ਤੋਂ 31 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਫਸਲਾਂ ਕਣਕ, ਜੌ, ਛੋਲੇ, ਸਰੋਂ, ਮਟਰ, ਬਰਸੀਨ ਚਾਰਾ ਅਤੇ ਜਵੀ ਚਾਰਾ ਆਦਿ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
3. ਜਾਇਦ ਖਰੀਫ:– ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਫਸਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਿਤੀ 16 ਦਸੰਬਰ ਤੋਂ 31 ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਨੂੰ ਜਾਇਦ ਖਰੀਫ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਫਸਲਾਂ ਤੋਰੀਆ, ਆਲੂ ਆਦਿ ਹਨ।

ਰਜਿਸਟਰ ਗਿਰਦਾਵਰੀ

ਹਰ ਪਿੰਡ ਦੀ ਜਮ੍ਹਾਂਬੰਦੀ ਬਨਣ ਉਪਰੰਤ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦਾ ਰਜਿਸਟਰ ਵੀ ਨਵਾਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਰਜਿਸਟਰ ਵਿੱਚ 5 ਸਾਉਣੀ ਅਤੇ 5 ਹਾੜੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦਰਜ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਰਜਿਸਟਰ ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਤੋਂ ਸੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਦਸਵੀਂ ਫਸਲ ਹਾੜੀ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਉਪਰੰਤ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪੰਜ ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਫਿਰ ਨਵੀਂ ਜਮ੍ਹਾਂਬੰਦੀ ਅਤੇ ਨਵਾ ਰਜਿਸਟਰ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ

ਜੇਕਰ ਕਾਸ਼ਤ ਸਬੰਧੀ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵਤਰ ਵਾਲੇ ਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਸਾਉਣੀ ਵੇਲੇ ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਅਤੇ ਹਾੜੀ ਵੇਲੇ ਸੱਜੇ ਤੋਂ ਖੱਬੇ ਵਤਰ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਧਿਰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਤਬਦੀਲ ਕਰਵਾਵਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਬੰਧਤ ਧਿਰਾਂ ਹਲਕਾ ਪਟਵਾਰੀ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਰਪਟ ਰੋਜ਼ਨਾਮਚਾ ਦਰਜ਼ ਕਰਵਾਕੇ ਸਹਿਮਤੀ ਵਜੋਂ ਨੰਬਰਦਾਰ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦਸਤਖਤ ਜਾਂ ਅੰਗੂਠਾ ਲਗਾਉਣ ਤਾਂ ਹਲਕਾ ਪਟਦਵਾਰੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਯੋਗ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਪਟਵਾਰੀ ਹਲਕਾ ਵੱਲੋਂ ਸਿਰਫ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਬਦਲੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਜੇਕਰ ਧਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਲੋੜਵੰਦ ਵਿਅੱਕਤੀ ਸਬੰਧਤ ਮਾਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੀ ਦਰੁਸਤੀ ਸਬੰਧੀ ਕੇਸ ਦਾਇਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਗਿਰਦਾਵਰੀ (Girdawari in Punjab) ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵੱਖ ਵੱਖ ਨੁਕਤਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸੱਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਵਾਸਤੇ FAQs

01) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕਰਨ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਣ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਹਰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਬੀਜੀ ਹੋਈ ਫਸਲ ਨੂੰ ਕੱਟੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਦੇਖਕੇ ਪਟਵਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਰਜ਼ਿਸਟਰ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰਨ ਨੂੰ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਗਰਦਾਵਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਹਨ:

1. ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਕਿਹੜੀ ਅਤੇ ਕਿਨੇ ਰਕਬੇ ਵਿੱਚ ਫਸਲ ਬੀਜੀ ਗਈ ਹੈ।
2. ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਕਬਜਾ ਕਿਸ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਜਾਰਾ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਕੀ ਲਗਾਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਕਿਸੇ ਖਸਰਾ ਨੰਬਰ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਬਣ ਗਏ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

02) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਤਰਫ ਜਾਂ ਪੱਤੀ ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਜਿਹੜੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕਿਸਮ ਪੱਤੀਦਾਰ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਪਿੰਡਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੱਤੀ ਦਾ ਨਾਂ ਖਾਨਾ ਨੰਬਰ 2 ਵਿੱਚ ਲਿਖਣਾ ਹੈ। ਪੱਤੀ ਭਾਵ ਪਿੰਡ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ। ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਗਵਾੜ ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਪੱਤੀ ਦੇ ਖੇਤ ਦਾ ਇੰਦਰਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਪੱਤੀ ਦਾ ਨਾਂ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

03)ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਜੇ ਇੱਕ ਖਸਰਾ ਨੰਬਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਅਕਤੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦਾ ਕੀ ਢੰਗ ਹੈ?

ਉੱਤਰ : ਅਗਰ ਮੌਕੇ ਤੇ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵੇਲੇ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੰਬਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਅਕਤੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਪਟਵਾਰੀ ਉਸ ਖੇਤ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੇ ਹਾਸ਼ੀਏ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏਗਾ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮੌਕੇ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਟੁਕੜੇ ਵੀ ਬਣਾਏਗਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੇਗਾ ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

04) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਇਸ ਬਾਬਤ ਪਟਵਾਰੀ ਫਰਦ ਰਫਤਾਰ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਹਰ ਇੱਕ ਨੰਬਰਦਾਰ ਨੂੰ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਕਰਦੇ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨੰਬਰਦਾਰ ਅਤੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖੇਗਾ ਤਾਂਕਿ ਇਸ ਬਾਰੇ ਰੋਜ਼ਨਾਮਚਾ ਵਾਕਿਆਤੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ ਕਿ ਉਸ ਨਾਲ ਕਿਹੜਾ ਨੰਬਰਦਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ। ਨੰਬਰਦਾਰ ਦੇ ਦਸਖਤ ਰੋਜ਼ਨਾਮਚਾ ਵਾਕਿਆਤੀ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।

05) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਜੇ ਕਬਜਾ ਬਦਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਜੇ ਕਬਜੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਸਬੰਧੀ ਮਾਲਕ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਨਵਾਂ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣ ਜਾਂ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਲਕਾ ਪਟਵਾਰੀ ਇਸ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਰੋਜ਼ਨਾਮਚੇ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਆਪਣੀ ਮਰਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪਟਵਾਰੀ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।

06) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਖਰਾਬਾ (Kharaba) ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ?

ਉੱਤਰ: ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਫਸਲ ਕਿਸੇ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫਤ ਕਾਰਨ ਜਿਵੇਂ: ਹੱੜ੍ਹ, ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਜਾਂ ਸੋਕੇ ਕਾਰਨ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹਲਕਾ ਪਟਵਾਰੀ ਉਸ ਦੀ ਸਪੈਸ਼ਲ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

07) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਪਟਵਾਰੀ ਕਾਸ਼ਤ ਅਤੇ ਲਗਾਨ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਿਹੜੀ ਕਿਹੜੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ:

1. ਪਟਵਾਰੀ ਕਾਸ਼ਤ ਅਤੇ ਲਗਾਨ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਤਦ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦ ਦੋਵੇ ਧਿਰਾਂ ਰਾਜੀ ਹੋਣ ਅਤੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਅਦਾਲਤ ਵੱਲੋਂ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਕਿ ਸਬੰਧਤ ਧਿਰਾਂ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਸਮੇਂ ਹਾਜਰ ਨਾ ਹੋਣ ਪਰ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਉਸ ਦੀ ਤਸਦੀਕ ਕਰਦੇ ਹੋਣ, ਤਦ ਉਸ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਰੋਜ਼ਨਾਮਚੇ ਵਾਕਿਆਤੀ ਵਿੱਚ ਹਾਜਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਖਸਰਾ ਨੰਬਰ ਬਾਰੇ ਕਾਸ਼ਤ ਜਾਂ ਲਗਾਨ ਦਾ ਝੱਗੜਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਪਟਵਾਰੀ ਖਾਨਾ ਕਾਸ਼ਤ ਲਗਾਨ ਤੇ ਰੋਜ਼ਨਾਮਚਾ ਵਾਕਿਆਤੀ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨੰਬਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਪੜਤਾਲ ਸਮੇਂ ਕਾਨੂੰਗੋ ਹਲਕਾ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕਰੇਗਾ ਤੇ ਹਲਕਾ ਕਾਨੂੰਗੋ ਹੁਕਮ ਲਈ ਇਹ ਸੂਚੀ ਅਗੇ ਰੈਵਨਿਉ ਅਫਸਰ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦੇਵੇਗਾ।
2. ਜਿਹਨਾਂ ਨੰਬਰਾਨ ਵਿੱਚ ਕਾਸ਼ਤ ਜਾਂ ਲਗਾਨ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਲਗਾਨ ਤੇ ਕਾਸ਼ਤ ਦੇ ਖਸਰਾ ਨੰਬਰਾਨ ਦੀ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਰੋਜ਼ਨਾਮਚਾ ਵਾਕਿਆਤੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਗੋ ਹਲਕਾ ਆਪਣੀ ਪੜਤਾਲ ਵੇਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਦਸਖਤ ਕਰੇਗਾ।
3. ਹਲਕਾ ਪਟਵਾਰੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਦਿਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਬਰਾਂਨ ਖਸਰਾ ਦੀ ਸੂਚੀ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਸ਼ਤ ਜਾਂ ਲਗਾਨ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇ, ਗਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ ਨੂੰ ਦੇਵੇਗਾ।

08) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਬੰਜਰ ਜਦੀਦ (Banjar Jadid) ਜ਼ਮੀਨ ਕਿਹੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਜਿਸ ਜ਼ਮੀਨ ਉਪਰ ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਨਾ ਬੀਜਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਜਰ ਜਦੀਦ ਜ਼ਮੀਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ALSO Read Punjab Land Revenue Act, 1887 ਅਧੀਨ ਮਾਲ ਅਫਸਰ (ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ/ਨਾਇਬ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ) ਰਾਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਤਕਸੀਮ

09) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਗੈਰ ਮੁਮਕਿਨ ਜ਼ਮੀਨ (Gair Mumkin Jameen) ਕਿਹੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ?

ਉੱਤਰ:

1. ਜਿਸ ਜ਼ਮੀਨ ਉਪਰ ਖੇਤੀ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਵੇ ਪਰ ਹੋਰ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਵੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੈਰ ਮੁਮਕਿਨ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਜਿਹੜੀ ਜ਼ਮੀਨ ਸੜਕਾਂ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਵੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੈਰ ਮੁਮਕਿਨ-ਸੜਕ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3. ਜਿਹੜੀ ਜ਼ਮੀਨ ਅਬਾਦੀ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਵੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੈਰ ਮੁਮਕਿਨ- ਅਬਾਦੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4. ਜਿਹੜੀ ਜ਼ਮੀਨ ਚਰਾਂਦ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਵੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੈਰ ਮੁਮਕਿਨ- ਚਰਾਂਦ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

10) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਕੱਲ੍ਹਰ, ਥੂਰ, ਸੇਮ ਆਦਿ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਪਟਵਾਰੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਲਿਖਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਪਟਵਾਰੀ ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ‘ਖ਼ਾਲੀ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਨਾਲ ਵਜ੍ਹਾ ਥੂਰ ਕਾਰਨ ਜਾਂ ਕੱਲ੍ਹਰ ਕਾਰਨ ਲਿਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

11) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਜਿਹਨਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਲੀਏ ਦੀ ਮਾਫੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਮਾਲੀਏ ਦੀ ਮਾਫੀ ਵਾਲੇ ਖਸਰਾ ਨੰਬਰਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਲਾਲ ਦਾਇਰਾ ਲਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

12) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਕੀ ਕਿਸੇ ਪੱਕੇ ਸਰਵੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜਾਂ ਸਰਹੱਦ ਦੀ ਬੇਸ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਕਾਸ਼ਤ ਦਾ ਕੋਈ ਨੰਬਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਨਹੀਂ, ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਨੰਬਰ ਨੂੰ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦਾ ਹੋਵੇ, ਸੁਰਖੀ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

13) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਜੇਕਰ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਦੀ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨਾ ਹੋਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪਟਵਾਰੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੰਦਰਾਜ ਨੂੰ ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਜੇ ਕਾਸ਼ਤ ਤਬਦੀਲੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਦੇ ਖਾਨਾ ਕਾਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵੇਲੇ ਪਟਵਾਰੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਵਾਲੀ ਉਪਰਲੀ ਨੁੱਕਰ ਤੋਂ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਵਾਲੀ ਹੇਠਲੀ ਨੁੱਕਰ ਵੱਲ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਚ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਾੜੀ ਦੀ ਗਿਰਵਾਵਰੀ ਵੇਲੇ ਕਰਦਾ ਹੈ।

14) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਕੀ ਪਟਵਾਰੀ ਝੱਗੜੇ ਵਾਲੇ ਇੰਦਰਾਜ ਨੂੰ ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਪਟਵਾਰੀ ਲੱਗੜੇ ਵਾਲੇ ਇੰਦਰਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦਾ, ਬਲਕਿ ਜੇਕਰ ਅਜਿਹੇ ਇੰਦਰਾਜ ਮਾਲਕ ਜਾਂ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਸਬੰਧੀ ਹੋਣ ਤਾਂ ਹਲਕਾ ਕਾਨੂੰਗੋ ਰਾਹੀਂ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਜਾਂ ਨਾਇਬ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਨੂੰ ਫੈਸਲੇ ਲਈ ਭੇਜੇਗਾ।

15) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਕੀ ਪਟਵਾਰੀ ਹਿਸਾਬਤ ਕਿਤਾਬਤ ਗਲਤੀਆਂ ਦੇ ਇੰਦਰਾਜ ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਦਰੁਸਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਜੇਕਰ ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਇੰਦਰਾਜ ਹਿਸਾਬਤ ਕਿਤਾਬਤ ਦੀ ਗਲਤੀ ਬਾਰੇ ਪਟਵਾਰੀ ਨੇ ਠੀਕ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਰੋਜ਼ਨਾਮਚਾ ਵਾਕਿਆਤੀ ਵਿੱਚ ਗੱਲਤ ਇੰਦਰਾਜਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਠੀਕ ਇੰਦਰਾਜ ਸੁਰਖੀ ਨਾਲ ਲਿਖੇਗਾ ਅਤੇ ਸਰੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹਲਕਾ ਕਾਨੂੰਗੋ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਬਾਛ ਪੇਪਰ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੰਦਰਾਜ ਠੀਕ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

16) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਜਿਸ ਸਾਲ ਨਵੀਂ ਜਮ੍ਹਾਂਬੰਦੀ ਬਣਨੀ ਹੋਵੇ ਉਸ ਸਾਲ ਹੱਕਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਸਬੰਧੀ ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਕਿਉਂਕਿ ਨਵੀਂ ਜਮ੍ਹਾਂਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਇੰਦਰਾਜ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਹੱਕਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਾਸ਼ਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੰਦਰਾਜ ਦੀ ਨਵੀਂ ਜਮ੍ਹਾਂਬੰਦੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਸੱਲੀਕਰ ਲੈਣ ਅਤੇ ਪਟਵਾਰੀ ਕੋਲੋਂ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਆਪਣੀ ਹਾਜਰੀ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਉਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਨਕਲ ਜਰੂਰ ਲੈ ਲੈਣ।

17) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਗੈਰ-ਮੁਮਕਿਨ ਜਮੀਨ ਦਾ ਦਖਲ ਕਿਵੇਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖਸਰਾ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਅਦਾਲਤ ਵਲੋਂ ਆਏ ਹੁਕਮ ਅਰਜਾਏ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਗੈਰ-ਮੁਮਕਿਨ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਦਖਲ ਉਸਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਾ ਕੇ ਡਿਗਰੀਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਕਮ ਅਦਾਲਤ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਤਬਦੀਲੀ ਇੰਦਰਾਜ ਬਾਬਤ ਮਲਕੀਅਤ ਵਾ ਲਗਾਨ ਹੋਵੇ ਦਾ ਜਿਕਰ ਲਾਲ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

18) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਦਖਲ ਦਿੰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ?

ਉੱਤਰ: ਡਿਗਰੀਦਾਰ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਇਜਰਾਏ ਕਰਵਾ ਕੇ ਵਾਰੰਟ ਦਖਲ ਜਾਰੀ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉੱਪਰਲੇ ਮਾਲ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਲੋਂ ਹਲਕਾ ਕਾਨੂੰਗੋ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਵਲੋਂ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤਰੀਖ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜਾ ਦੇਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਨੂੰਗੋ ਹਲਕਾ, ਸਬੰਧਤ ਦਾਅਵੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਖਲ ਦੀ ਤਰੀਖ ਦੀ ਇਤਲਾਹ ਭੇਜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਜ਼ਮੀਨ ਕਾਸ਼ਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮੌਕੇ ਤੇ ਹਲ ਚਲਵਾ ਕੇ ਜੇ ਜ਼ਮੀਨ ਗੈਰ-ਮੁਮਕਿਨ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਾ ਕੇ ਕਬਜਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਬਜਾ ਦਿੰਦੇ ਸਮੇਂ ਚੌਕੀਦਾਰ ਡਿਗਰੀਦਾਰ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੁਹਤਬਰ ਆਦਮੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੰਬਰਦਾਰ, ਸਰਪੰਚ ਜਾਂ ਕੋਈ ਦੂਜੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਦਾ ਮੌਕੇ ਤੇ ਹੋਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਕਾਨੂੰਗੋ ਵਾਰੰਟ ਦਾਖਲ ਦੀ ਪਿੱਠ ਉੱਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਦਖਲ ਹਾਜਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਜਿੱਥੇ ਦਖਲ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਾਜਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਦਸਖਤ ਜਾਂ ਅਗੂੰਠਾ ਲਗਵਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।

ਪਟਵਾਰੀ ਹਲਕਾ ਦਖਲ ਦੇਣ ਦੇ ਵਾਕੇ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਨਾਮਚਾ ਵਾਕਿਆਤੀ ਵਿੱਚ ਉਪਰੋਕਤ ਦਖਲ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੂਬਹੂ ਨਕਲ ਦਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦਖਲ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਚੌਕੀਦਾਰ ਰਾਹੀਂ, ਉਜਰਤ ਦੇ ਕੇ ਮੁਸ਼ਤਰੀ ਮੁਨਾਦੀ ਵੀ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰੰਟ ਦਖਲ ਕਾਨੂੰਗੋ ਵੱਲੋਂ ਉਪਰਲੇ ਮਾਲ ਅਫਸਰ ਰਾਹੀਂ ਸਬੰਧਤ ਅਦਾਲਤ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

19) ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਜੇ ਮੋਕੇ ਉੱਤੇ ਫਸਲ ਖੜੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦਖਲ ਕਾਰਵਾਈ ਵੇਲੇ ਹੋਰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਹਲਕਾ ਕਾਨੂੰਗੋ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਕੋਈ ਹੁਕਮ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਰਹਿਬਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਦਾਲਤ ਜਾਂ ਤਾਂ ਫਸਲ ਕੱਟਣ ਪਿੱਛੋਂ ਕਬਜੇ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੁਬਾਰਾ ਭੇਜਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਖੜੀ ਫਸਲ ਦਾ ਮੁਆਵਜਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਵਾ ਕੇ ਅਤੇ ਡਿਗਰੀਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਕੇ ਫਸਲ ਸਮੇਤ ਕਬਜੇ ਦੇ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਪੈਮਾਇਸ਼ ਸਬੰਧੀ ਸੰਦਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ (Description Of Land Survey Instruments In Punjab):

ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਪੈਮਾਇਸ਼ ਸਬੰਧੀ ਪੰਜਾਬ ਮਾਲ ਵਿਭਾਗ ਵਲੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅੰਦਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਦਾਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:

1. ਰੇਖਾ, ਲਾਈਨ, ਲਕੀਰ: ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਜਾਂ ਲਾਈਨ ਉਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਵਲ ਜਾਵੇ ਇਹ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ:
   (1) ਸਿੱਧੀ ਲਕੀਰ
   (2) ਵਿੰਗੀ ਟੇਢੀ ਲਕੀਰ
2. ਵੱਟ: ਜਿਹੜੀਆਂ ਖੇਤਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆ ਹਨ। ਉਹਾਂ ਨੰ ਵੱਟਾਂ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਨੁਕਤਾ: ਇਹ ਕਾਗਜ ਅਥਵਾ ਲੱਕੜ ਤੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੋਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਘੇਰਦਾ, ਇਹ ਸਿਰਫ ਲਾਈਨਾਂ ਤੇ ਸ਼ਕਲਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
3. ਮੌਕਾ: ਨੁਕਤੇ ਵਾਂਗ ਜਮੀਨ ਉੱਤੇ ਬਣਾਏ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਮੌਕਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
4. ਸੇਹੱਦਾ: ਜਿੱਥੇ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹੋਣ, ਉੱਥੇ ਪੱਥਰ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
5. ਮੁਤਵਾਜੀ ਖੱਤ ਜਾਂ ਵੱਟਾਂ: ਮੁਤਵਾਜੀ (ਸਮਾਨਅੰਤਰ) ਖਤ ਜਾਂ ਵੱਟਾਂ ਉਹ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨੀ ਦੂਰ ਤੱਕ ਲੈ ਜਾਵੋ ਇਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣਗੀਆਂ।
6. ਚਾਂਦਾ (Chanda): ਦੋ ਫੁੱਟ ਲੰਬਾ ਕਿੱਲਾ ਗੱਡ ਕੇ ਉਹਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਗੱਜ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਤੇ ਇੱਕ ਫੁੱਟ ਡੂੰਗੀ ਖਾਈ ਪੱਟ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਚਾਂਦਾ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਪਿਛੋਂ ਇੱਥੇ ਪੱਕੀ ਬੁਰਜੀ ਲਾ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਪੈਮਾਇਸ਼ ਦੇ ਸੰਦ:

• ਸਜ਼ਰਾ ( Sajra): ਕਿਸੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਾਗਜ ਤੇ ਪਟਵਾਰੀ ਨਕਸ਼ਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੇਹੀ ਲੈਣੀ ਹੋਵੇ ਉਸ ਨਕਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਜ਼ਰਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਜ਼ਰਾ ਪੈਮਾਨੇ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਕਿਆਂ ਤੇ ਵੱਟਾਂ ਤੇ ਫਾਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜਰੀਬ ਨਾਲ ਮਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਰਾਸ ਦੁਆਰਾ ਆਮੂਦ ਲੰਬ ਕੱਢ ਕੇ ਗਿਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋ ਮੌਕਿਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਤੀਜਾ ਮੌਕਾ ਮਾਲੂਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਪੈਮਾਨਾ: ਮੌਕਿਆਂ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਨੂੰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨਕਸ਼ੇ ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਸਕੇਲ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਜ਼ਰਾ ਕਿਸ਼ਤਵਾਰ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ 40 ਕਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਇੰਚ ਦੀ ਸਕੇਲ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਲਵੋ ਕਿ ਸਜ਼ਰੇ ਵਿੱਚ ਖਿਚੀ ਹੋਈ ਲਾਈਨ ਤਿੰਨ ਇੰਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ 120 ਕਰਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਖੇਤ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ 20 ਕਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਇੰਚ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਬਣਾ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਖੇਤ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਤਾਂ 80 ਕਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਇੰਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਟਵਾਰੀ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ (ਫੁੱਟਾ) ਮਨਜੂਰ ਹੋਏ ਕਾਰਖਾਨੇ ਤੋਂ ਪਿੱਤਲ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਧਾਤ ਦਾ ਰੰਗ ਚਮਕਦਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਇੰਚ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਪੂਰੀ ਚੌੜਾਈ ਤੇ ਸਮਕੋਨ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਇੰਚ ਸਮਭਾਗਾਂ (ਹਿੱਸਿਆਂ) ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਦੋ ਕਰਮ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਨਿਸ਼ਾਨ ਠੀਕ, ਸਾਫ ਅਤੇ ਡੂੰਘੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਣਨ ਅਤੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਫਾਸਲਿਆਂ ਦੇ ਖਤ ਬਣਾਉਣ, ਆਮੂਦ (ਲੰਬ) ਕੱਢਣ, ਗਿਰਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
• ਜ਼ਰੀਬ (Jareeb): ਪੰਜਾਬ ਲੈਂਡ ਰਿਕਾਰਡ ਮੈਨੂਅਲ ਦੇ ਪੈਰਾ ਨੰਬਰ: 3.68 & 3.71 : ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਪੈਮਾਇਸ਼ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਜਾਂ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੇਹੀ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਇਹ ਸੱਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਦ ਹੈ। ਜ਼ਰੀਬ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਕੜੀਆਂ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੜੀਆਂ ਦੇ ਸਿਰੇ ਗੋਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਲੋਹੇ ਦੇ ਛਲਿਆਂ ਨਾਲ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਨਰਮ ਕੜੀਆਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਕਰਮ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇੰਚ ਲੋਹੇ ਦਾ ਚੌਰਸ ਪੱਤਰਾ ਛੱਲੇ ਨਾਲ ਲੱਟਕਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਰੀਬ ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ 3 ਵਰਗ ਇੰਚ ਪਿੱਤਲ ਦਾ ਟੁੱਕੜਾ ਲਟਕਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 66 ਇੰਦ ਦੀ ਕਰਮ ਵਾਲੀ ਜ਼ਰੀਬ ਵਿੱਚ 8 ਕੜੀਆਂ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਵਿੱਚ 7 ਕੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜ਼ਰੀਬ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ 10 ਕਰਮ ਜਾਂ 55 ਫੁੱਟ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਮੀਟਰਿਕ ਪ੍ਰਣਲੀ ਅਨੁਸਾਰ ਜ਼ਰੀਬ 20 ਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਰੀਬ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਸਿਰਿਆਂ ਤੇ ਕੁੰਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਜ਼ਰੀਬ ਵਿੱਚ ਸਾਮਿਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
• ਅੱਡਾ: ਪੈਰਾ 3.70 ਪਟਵਾਰੀ ਨੂੰ ਉਸ ਵਲੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਰਮ ਜਾਂ ਮੀਟਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਗਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਜ਼ਰੀਬ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅੱਡਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਪਟਵਾਰਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਪੱਧਰੀ ਤੇ ਸਖਤ ਜਮੀਨ ਤੇ ਦੋ ਲਕੜੀ ਦੇ ਕੀਲੇ, ਜੋ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ 18 ਇੰਚ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਾ ਹੋਣ। ਜੇ ਦਸ ਕਰਮ ਦੀ ਜ਼ਰੀਬ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦਸ ਕਰਮ ਤੇ ਕੀਲੇ ਗੱਡ ਦੇਣੇ ਹਨ, ਜੇ ਮੀਟਰਿਕ ਜ਼ਰੀਬ ਹੋਵੇ ਤਾਂ 20 ਮੀਟਰ ਤੇ ਕੀਲੇ ਗੱਡ ਕੇ ਅੱਡਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਇੱਕ ਕੀਲੇ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਕੀਲੇ ਤੱਕ ਸੂਤ ਬੰਨਕੇ ਉਸ ਨਾਲ ਗਜ਼ ਰੱਖੇ ਗਾ ਜੋ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਉਹ ਦਸ ਗਜ ਰੱਖੇਗਾ ਜੋ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ ਕੀਲੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਟਕਰਾਵੇ। ਅੱਡਾ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਬਿਲਕੁੱਲ ਪੂਰਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਜ਼ਰੀਬ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦੀ ਪਰਖ ਹੋ ਸਕੇ।
• ਝੰਡੀ: ਸਿੱਧੇ ਬਾਂਸ ਦੀ 10 ਫੁੱਟ ਲੰਬੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੁਰੱਬਾ ਜਾਂ ਮੁਸਤਤੀਲ ਬੰਦੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਾਸਤੇ ਕੁੱਝ ਵੱਡੀਆਂ ਝੰਡੀਆਂ 15 ਇੰਚ ਲੰਬੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਸਮ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਰੰਗਦਾਰ ਫਰੇਰਾ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਾਂਕਿ ਝੰਡੀ ਦੂਰੋਂ ਨਜਰ ਆ ਸਕੇ। ਝੰਡੀ ਨੂੰ ਪੈਰ ਜੋੜਕੇ ਪੈਰ ਦੇ ਅਗੂੰਠਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਗੱਡਣੀ ਹੈ।
• ਸੁੂਆ: ਪੈਰਾ 3.73 ਤਕਰੀਬਨ ਇੱਕ ਫੁੱਟ ਲੰਬੇ ਲੋਹੇ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪੈਮਾਇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੂਇਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਜ਼ਰੀਬ ਮਿਣਤੀ ਲਈ ਵਿਛਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜ਼ਰੀਬ ਦੇ ਕੁੰਡੇ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਗੱਡ ਦੇਈਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜਦੋਂ ਜ਼ਰੀਬ ਅੱਗੇ ਖਿੱਚੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾ ਕੁੰਡਾ ਉਸ ਸੂਏ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਗਜ਼: ਪੈਰਾ 3.69 ਗਜ਼ ਲੋਹੇ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਇੱਕ ਕਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ 66 ਇੰਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਹਰ ਇੱਕ ਪਟਵਾਰੀ ਪਾਸ ਦੇ ਗਜ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੀਟਰਕ ਗਜ ਇੱਕ ਮੀਟਰ ਭਾਵ 39.37 ਇੰਚ ਲੰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਕਰਾਸ: ਪੈਰਾ 3.72 ਇਹ ਲੱਕੜ ਦੀ ਚੌਰਸ ਫੱਟੀ 18 ਇੰਚ ਵਰਗਾਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਦੇ ਥੱਲੇ ਇੱਕ ਡੰਡਾ ਯੋਗ ਉਚਾਈ ਦਾ ਤਕਰੀਬਨ 18 ਇੰਚ ਦਾ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਕਿਸਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੁਣੀਏ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਫੱਟੀਆਂ ਦੇ ਉਪਰ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਝੱਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਲਾਈਨ ਦੀ ਸੇਧ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਘੁੰਮਾ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਲਗੀਆਂ ਝੰਡੀਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਲਾਈਨ ਨਾਲ ਸਿੱਧੀਆਂ ਕਰ ਦੇਣਾ ਹੈ, ਇਹ ਕੰਮ ਇੱਕ ਅੱਖ ਮੀਚਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਝੰਡੀਆਂ ਲਾਈਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਤੁਹਾਡੀ ਵੱਟ ਸਿੱਧੀ ਹੈ। ਇਸ ਥਾਂ ਤੇ ਜੋ ਮੌਕਾ ਉਪਰੋਕਤ ਤੇ ਲੰਬ (ਅਮੂਦ) ਗਿਰੇਗਾ।

ALSO READ Step by Step Property Marking procedure in Punjab (ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ )

ਜ਼ਰੀਬ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੇਲੇ ਉਸ ਦੀ ਪਰਖ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨੀ ਹੈ: ਪੰਜਾਬ ਲੈਂਡ ਰਿਕਾਰਡ ਮੈਨੂਅਲ ਦੇ ਪੈਰਾ ਨੰਬਰ 3.70:

ਜਦੋਂ ਜ਼ਰੀਬ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹਲਕਾ ਪਟਵਾਰੀ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਰੀਬ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਟਵਾਰੀ ਸਾਫ਼ ਪੱਧਰੇ ਥਾਂ ਤੇ ਇੱਕ ਕਿਲਾ ਗੱਡਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਫੀਤੇ ਨਾਲ ਮਿਣਕੇ ਫੁੱਟ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਦੂਜਾ ਕਿਲਾ ਗਡਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਪਰਖ ਲਈ ਜ਼ਰੀਬ ਦੇ ਇੱਕ ਕੁੰਡੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਕੀਲੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਦੂਜਾ ਕੁੰਡਾ ਦੂਜੇ ਕੀਲੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਖਿਲਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਜ਼ਰੀਬ ਦਾ ਦੂਜਾ ਕੁੰਡਾ ਉਸ ਕੀਲੇ ਨੂੰ ਛੋਹੇ ਤਾਂ ਜ਼ਰੀਬ ਠੀਕ ਹੈ ਜੇ ਘੱਟ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਰਕੇ ਬਰਾਬਰ ਕਰ ਲਵੋ ਪਰ ਜੇਕਰ ਜ਼ਰੀਬ ਲੰਬੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿੰਗਾ ਕਰਕੇ ਬਰਾਬਰ ਕਰ ਲਵੋ। ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਰੀਬ ਪਰਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਹ ਆਮ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਡਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਜ਼ਰੀਬ ਨਾਲ ਸਿੱਧੀ ਲਾਈਨ ਦੀ ਮਿਣਤੀ:

ਮਿਣਤੀ ਹਮੇਸਾ ਸਿੱਧੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਸਿੱਧੀ ਲਾਈਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਵੇਲੇ ਮਿਣਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਦੇ ਦੋਹਾਂ ਸਿਰਿਆਂ ਤੇ ਝੰਡੀਆਂ ਲਗਾਉ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤੀਜੀ ਝੰਡੀ ਲਾਈਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਡੋ ਕਿ ਜੇ ਇੱਕ ਪਾਸਿਓਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਆਖਰੀ ਝੰਡੀ ਦੂਜੀ ਦੀ ਆਡ ਵਿੱਚ ਮਿਣਤੀ ਕਰਦਿਆਂ ਛੁਪ ਜਾਵੇ। ਦੋ ਆਦਮੀ ਜ਼ਰੀਬ ਨੂੰ ਸਿਰਿਆਂ ਤੋਂ ਖਿੱਚਣਗੇ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਆਦਮੀ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਚਕਾਰੋਂ ਚੱਕੇਗਾ ਤਾਂਕਿ ਜ਼ਰੀਬ ਰਗੜਦੀ ਹੋਈ ਨਾ ਚਲੇ। ਜ਼ਰੀਬ ਦੀ ਇੱਕ ਕੁੰਡੀ ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਬਾਹਰ ਰਹੇ।

ਜ਼ਰੀਬ ਖਿੱਚਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਆਮ ਭਾਸਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੀਬਕਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਜ਼ਰੀਬ ਪੱਕੜ ਕੇ ਸਿੱਧੀ ਕਰਕੇ ਦੂਜਾ ਜ਼ਰੀਬਕਸ਼ ਉਸ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਪੱਕੜ ਕੇ ਝੱਟਕੇਗਾ ਅਤੇ ਵੇਖੇਗਾ ਕਿ ਕੋਈ ਕੜੀ ਉਲਝੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਜੇ ਉਲਝੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰੇਗਾ। ਹੁਣ ਪਹਿਲਾ ਜ਼ਰੀਬਕਸ਼ ਦੋ ਝੰਡੀਆਂ ਦੀ ਸੇਧ ਵਿੱਚ ਖੜਾ ਹੋਕੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੰਡੇ ਨੂੰ ਸੂਏ ਨਾਲ ਲਗਾਏਗਾ ਅਤੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇੱਕ ਕਹੇਗਾ, ਹੁਣ ਦੂਜਾ ਜ਼ਰੀਬ ਖਿੱਚ ਕੇ ਅੱਗੇ ਲੈ ਜਾਵੇਗਾ।

ਜਦੋਂ ਉਹ ਜ਼ਰੀਬਕਸ਼ ਸੂਏ ਤੇ ਪੁੱਜੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਕਹੇਗਾ ਬਸ। ਫਿਰ ਉਹ ਜ਼ਰੀਬ ਦੇ ਕੁੰਡੇ ਨੂੰ ਸੂਏ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਏਗਾ ਕਿ ਸੂਆ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਨਾ ਹਿਲੇ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋਵੇਂ ਪੈਰ ਕੁੰਡੇ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਰੱਖ ਕੇ ਖਲੇ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਅਗਲਾ ਜ਼ਰੀਬਕਸ਼ ਮੁਹੋਂ ਕਹੇਗਾ ਦੋ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਦਸਵਾਂ ਸੁਆ ਲਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਪਿਛਲਾ ਜ਼ਰੀਬਕਸ਼ ਨੌਵੇਂ ਸੂਏ ਤੇ ਪੁੱਜੇਗਾ। ਲਾਈਨ ਦੇ ਆਖਰੀ ਮੌਕਿਆਂ ਤੱਕ ਜਿੰਨੀਆਂ ਪੂਰੀਆਂ ਜਰੀਬਾਂ ਹੋਣ ਉਸ ਨੂੰ 10 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰ ਲਵੇ ਉਹ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਮਾਂ ਆ ਜਾਣਗੀਆਂ।

ਨੋਟ: ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੇਹੀ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਇਸ ਗਲ ਦਾ ਖਾਸ ਖਿਆਲ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਮੁਰੱਬਾ ਪੱਥਰ ਮੁਰੱਬੇ ਦੇ ਚਾਰੇ ਨੁਕਰਾਂ ਤੇ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਮੁਰੱਬਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ,ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮਿਣਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜ਼ਰੀਬ ਦਾ ਕੁੰਡਾ ਪੱਥਰ ਦੇ ਸੈਂਟਰ ਚ ਰੱਖਕੇ ਮਿਣਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨੀ ਹੈ, ਨਾਂ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਸਾਈਡ ਤੋਂ।

ਨੋਟ: ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਮਾਲ ਪੁਨਰਵਾਸ ਤੇ ਡਿਜਾਸਟਰ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਵਿਭਾਗ (ਭੌਂ ਮਾਲੀਆ ਸ਼ਾਖਾ) ਦੇ ਮੀਮੋ ਨੰ. 10/05/2012 – ਭ:ਮ:- 2/25/94 ਦੁਆਰਾ ਮਿਤੀ 01/12/2017 ਨੂੰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਰਾਈਟ ਟੂ ਸਰਵਿਸ ਐਕਟ, 2011 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ। ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਦੀ ਅਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਦੇਣ ਤੋਂ 45 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰ ਕਰਨਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਆਰਡਰ ਦੁਆਰਾ ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਵਾਸਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਕੱਟਣ ਤੱਕ ਇੰਤਜਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪੈਦਾਂ। ਅੱਜ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਖੜੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ Electronic Total Station ਦੇ ਰਾਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਆਧੁਨਿਕ ਯੰਤਰ ਨਾਲ 2.6 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ (ਗੰਨੇ ਦੀ ਖੜੀ ਫ਼ਸਲ) ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮੇ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਆਧੁਨਿਕ ਯੰਤਰ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਖਰਚੇ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਰੈਵੀਨਿਊ ਐਕਟ ਦੀ ਧਾਰਾ 101- ਏ ਤਹਿਤ ਮਿਲੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਦੀ ਫੀਸ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਹੈ:

• 1 ਏਕੜ ਤੋਂ 5 ਏਕੜ ਤੱਕ = 500/- ਰੁਪਏ
• 5 ਏਕੜ ਤੋਂ 25 ਏਕੜ ਤੱਕ =2000/- ਰੁਪਏ
• 25 ਏਕੜ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ = 5000/- ਰੁਪਏ

Demarcation (Nishandehi) Using Electronic Total Station and Collection of User Charges Punjab ਸੰਬਧੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ 01-12-2017 ਹੇਠ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:-

ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਅਚੱਲ ਜਾਇਦਾਦ ਆਪਣੇ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ (Senior Citizen Rights Regarding Transfer of Property):

ਸੰਨ 2001 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਭਾਵੇਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਾਇਦਾਦ ਕਿਸੇ ਨਜਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਦੇ ਨਾਂ ਕਰਵਾਉਣੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਆਮ ਰਜ਼ਿਸਟਰੀ ਵਾਂਗ ਹੀ ਅਸਟਾਮ ਡਿਉਟੀ ਲਗਦੀ ਸੀ, ਹਾਂ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਪੁੰਨ-ਹਿਬਾਨਾਮਾ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਦੇ ਨਾਂ ਕਰਦੇ ਸੀ ਤਾਂ ਥੋੜਾ ਬਹੁਤ ਅਸ਼ਟਾਮ ਡਿਊਟੀ ਘੱਟ ਲਗਦੀ ਸੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਖਰਚ ਉਠਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਚੱਲ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਜਾਇਦਾਦ ਲਗਵਾਉਣ ਦੀ ਖਾਤਰ ਵਾਰਸਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਖਿਲਾਫ ਦੀਵਾਨੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਮੁਕੱਦਮਾ ਦਾਇਰ ਕਰਵਾਕੇ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਡਿਕਰੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਡਿਕਰੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਰਿਕਾਰਡ ਮਾਲ ਵਿੱਚ ਜਮੀਨ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਹ ਇੱਕ ਅਸਿੱਧਾ ਢੰਗ ਸੀ।

ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇਸ ਮੁਸਕਿਲ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਮਿਤੀ 21/12/2001 ਨੂੰ ਇੱਕ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਜਾਰੀ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਸਟੈਂਪ ਐਕਟ,  1899 ਦੀ ਧਾਰਾ  9 ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਜ਼ਮੀਨ (ਲਾਲ ਲਕੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ) ਹਿੰਦੂ ਵਿਰਾਸਤ ਐਕਟ, 1956 ਅਨੁਸਾਰ ਪਹਿਲੀ ਸ੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਤੇ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀ ਅਸ਼ਟਾਮ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਹਿੰਦੂ ਵਿਰਾਸਤ ਐਕਟ, 1956 ਅਨੁਸਾਰ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਾਇਦਾਦ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਅਸ਼ਟਾਮ ਡਿਊਟੀ ਦੇ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:

ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਨਾਂਮ

1. ਪੁੱਤਰ
2. ਪੁੱਤਰੀ
3. ਪਤਨੀ
4. ਮਾਤਾ
5. ਪੋਤਾ
6. ਪੋਤੀ
7. ਦੋਹਤਾ
8. ਦੋਹਤੀ
9. ਨੂੰਹ
10. ਪੜੋਤਾ
11. ਪੜੋੋਤੀ
12. ਪੋਤ ਨੂੰਹ

ਪਰ ਜੇ ਕੋਈ ਜਮੀਨ ਮਾਲਕ ਕੁਆਰਾ (ਛੜਾ) ਜਾਂ ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ  ਹੇਠ ਲਿਖੇ  ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ:

1. ਭਰਾ
2. ਭੈਣ
3. ਭਤੀਜਾ
4. ਭਤੀਜੀ
5. ਭਾਣਜਾ
6. ਭਾਣਜੀ

ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਮਿਤੀ 12/05/2014 ਦੇ ਪੱਤਰ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਾਇਦਾਦ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੁੱਝ ਯੋਗ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:

1. ਪੁੱਤਰ
2. ਪੁੱਤਰੀਆਂ
3. ਪੋਤੇ
4. ਪੋਤੀਆਂ
5. ਦੋਹਤੇ
6. ਦੋਹਤੀਆਂ
7. ਭਰਾ
8. ਭੈਣ

ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਸਿਰਫ ਉੱਤੇ ਦਿੱਤੇ ਕੁੱਝ ਯੋਗ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਹੀ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਜ਼ਾਇਦਾਦ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਤੇ ਅਸ਼ਟਾਮ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਛੋਟ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਹ ਛੋਟ ਸ਼ਹਿਰੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ, ਕਮਰਸ਼ੀਅਲ, ਉੱਦਯੋਗਿਕ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਲਾਲ ਲਕੀਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਾਲੇ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੱਤਰ ਮਿਤੀ 29/09/2014 ਅਨੁਸਾਰ ਹੁਣ ਖੂਨ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਅਸ਼ਟਾਮ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਇਹ ਛੋਟ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਖੂਨ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹਿੰਦੂ ਵਰਾਸਤ ਐਕਟ, 1956 ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਰਕਾਰੀ ਖਰਚਿਆਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ:

ਨੋਟ- ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਕ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਨੰਬਰ S.O.47/C.AXV/1908/Ss.78 ਅਤੇ ਮਿਤੀ 79/2015 ਮਿਤੀ 02/11/2015 ਨੰਬਰ S.O.48/C.A.2/1899/S.9/2015 ਮਿਤੀ 02/11/2015 ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਮਾਲਕ ਪੁਰਸ਼ ਜਾਂ ਇਸਤਰੀ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਜ਼ਾਇਦਾਦ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ 3% ਸ਼ੋਸ਼ਲ ਸਕਿਉਰਿਟੀ ਫੰਡ, 1% ਸ਼ੋਸ਼ਲ ਇੰਨਫਰਾਸਟਰੱਕਚਰ ਸੈੱਸ ਅਤੇ 1% ਰਜਿਸਟਰੇਸ਼ਨ ਫੀਸ ਉੱਤੇ ਛੋਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।

1. ਪਤੀ
2. ਪਤਨੀ
3. ਪੁੱਤਰ
4. ਪੁੱਤਰੀਆਂ
5. ਪਿਤਾ
6. ਮਾਤਾ
7. ਭਰਾਵਾਂ
8. ਭੈਣਾਂ
9. ਪੋਤੇ
10. ਪੋਤੀਆਂ

ਅਚੱਲ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਮਾਲਕ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਆਪਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨਾ (Woman Rights Regarding Transfer of Property)-

ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁਕਮ ਮਿਤੀ 08-1-2004 ਅਨੁਸਾਰ ਅਚੱਲ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਮਾਲਕ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਹਿੰਦੂ ਵਰਾਸਤ ਐਕਟ, 1956 ਦੀ ਧਾਰਾ 15(1)(ੳ) ਅਨੁਸਾਰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤਬਦੀਲ ਕਰਵਾ ਸਕਦੀ ਹੈ:-

• ਪੁੱਤਰ
• ਪੁੱਤਰੀ
• ਪਤੀ
• ਪਹਿਲਾਂ ਮਰ ਚੁੱਕੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਜਾਂ ਪੁੱਤਰੀ
• ਪਹਿਲਾਂ ਮਰ ਚੁੱਕੀ ਪੁੱਤਰੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਜਾਂ ਪੁੱਤਰੀ

ਪ੍ਰੰਤੂ ਜੇਕਰ ਮਹਿਲਾ ਕੁਆਰੀ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਬੱਚਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਧਾਰਾ 15(1)(ੳ) ਮੁਤਾਬਿਕ ਵਾਰਸ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਹਿੰਦੂ ਵਰਾਸਤ ਐਕਟ, 1956 ਦੀ ਧਾਰਾ 15(1)(ਅ) ਅਤੇ (ੲ) ਅਨੁਸਾਰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤਬਦੀਲ ਕਰਵਾ ਸਕਦੀ ਹੈ:-

• ਧਾਰਾ 15(1) (ਅ) ਅਨੁਸਾਰ ਪਤੀ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਕਲਾਸ 1 ਅਤੇ 2
• ਧਾਰਾ 15(1) (ੲ) ਅਨੁਸਾਰ

1. ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਮ
2. ਮਾਤਾ ਦੇ ਨਾਮ

ਕਿਸੀ ਵਿਅਕਤੀ ਵੱਲੋਂ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਰਜਿਸਟਰ ਜਾਂ ਖਾਨਗੀ ਵਸੀਅਤ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਸਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ-

ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਾਂ ਰਜਿਸਟਰ ਜਾਂ ਖਾਨਗੀ ਵਸੀਅਤ ਕਰਵਾ ਦੇਵੇ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਸ ਤੋਂ ਵਸੀਅਤ ਗਲਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਪਹਿਲੀ ਵਸੀਅਤ ਘਰ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ ਭਾਵ ਖਾਨਗੀ ਵਸੀਅਤ ਸੀ ਤਾਂ ਨਵੀਂ ਖਾਨਗੀ ਵਸੀਅਤ ਕਿਸੇ ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਵਸੀਅਤ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤੀ ਵਸੀਅਤ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਪੁਰਾਣੀ ਵਸੀਅਤ ਨੂੰ ਮਨਸੂਖ/ਰੱਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।

ਪ੍ਰੰਤੂ ਜੇਕਰ ਵਸੀਅਤ ਰਜਿਸਟਰਡ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਵਸੀਅਤ ਨੂੰ ਮਨਸੂਖ /ਰੱਦ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸਦੇ ਨਾਮ ਚਾਹੇ ਨਵੀਂ ਵਸੀਅਤ ਵੀ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਬਜੁਰਗ ਵਿਅਕਤੀ (ਸੀਨੀਅਰ ਸਿਟੀਜ਼ਨ) ਵੱਲੋਂ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਕਰਵਾਈ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਅਸ਼ਟਾਮ ਵਾਲੀ ਰਜਿਸਟਰੀ ਨੂੰ ਰੱਦ/ਮਨਸੂਖ ਕਰਵਾਉਣ ਸਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ-

ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਬਜੁਰਗ ਵਿਅਕੀਤ (ਸੀਨੀਅਰ ਸਿਟੀਜ਼ਨ) ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਅਸ਼ਟਾਮ ਵਾਲੀ ਰਜਿਸਟਰੀ ਕਰਵਾ ਦੇਵੇ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਾਰਸ ਉਸ ਨਾਲ ਮਾੜਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਅਚੱਲ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਮਾਲਕ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਆਪਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਜਾਂ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਰਜਿਸਟਰ ਤਬਦੀਲ ਮਲਕੀਅਤ ਨਾਮਾ ਤੁੜਵਾਉਣ ਲਈ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਨਾਗਰਿਕ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਭਲਾਈ ਐਕਟ, 2007 (Senior Citizens Act 2007) ਦੀ ਧਾਰਾ 4 ਅਧੀਨ ਐਸ.ਡੀ.ਐਮ. ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਅਰਜ਼ੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਐਸ.ਡੀ.ਐਮ. ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਅਰਜ਼ੀ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਕਰਕੇ ਇਸ ਐਕਟ ਧਾਰਾ 23 ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਾਰਵਾਈ ਗਈ ਰਜਿਸਟਰੀ ਰੱਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਧਿਰ ਐਸ.ਡੀ.ਐਮ. ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਅਪੀਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੇ ਉਹ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਨਾਗਰਿਕ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਭਲਾਈ ਐਕਟ, 2007 ਦੀ ਧਾਰਾ 16 ਅਧੀਨ ਜਿਲ੍ਹਾ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ/ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਅਪੀਲ ਦਾਇਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮਾਲ ਵਿਭਾਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਾਲ ਰਿਕਾਰਡ ਦਾ ਮੁਆਇਨਾਂ (Inspection Of Revenue Record )ਅਤੇ ਨਕਲ  ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ

ਪਿੰਡ ਦਾ ਪਟਵਾਰੀ (Punjab Patwari) ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗੀ ਅਤੇ ਸੇਵਕ ਹੈ। ਮਾਲ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣਾ ਉਸਦਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਅਦਾਲਤ ਜਾਂ ਉਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਉਸਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਅਖਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ੱਕ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਹੱਕਦਾਰ ਪਟਵਾਰੀ ਕੋਲ ਪਏ ਰਿਕਾਰਡ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਸਰਕਾਰੀ ਫੀਸ ਅਦਾ ਕਰਕੇ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਇੰਦਰਾਜ ਨੋਟ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਪੰਜਾਬ ਲੈਂਡ ਰਿਕਾਰਡ ਮੈਨੂਅਲ  (Punjab Land Record Manual) ਦੇ ਪੈਰਾ ਨੰਬਰ 3.48 ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਜੇ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਪਟਵਾਰੀ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੰਦਰਾਜ਼ ਦੀ ਨਕਲ ਲੈਣੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਪਟਵਾਰੀ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਸਰਕਾਰੀ ਫੀਸ ਦੇ ਕੇ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਫ਼ੀਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਪਟਵਾਰੀ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰਕੇ ਰਸੀਦ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਇੰਦਰਾਜ ਰਜ਼ਿਸਟਰ ਉਜਰਤ ਨਕੂਲ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਨਾਮਚਾ ਵਾਕਿਆਤੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਲੈਂਡ ਰਿਕਾਰਡ ਮੈਨੂਅਲ ਦੇ ਪੈਰਾ ਨੰਬਰ 3.48 ਮਾਲ ਰਿਕਾਰਡ ਦੀਆਂ ਨਕਲਾਂ ਲੈਣ ਲਈ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਮੁਆਇਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖ ਵੱਖ ਫੀਸਾਂ ਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਮਾਲ ਮਹਿਕਮੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਜੋ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਹਨ, ਉਹ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:

ਲਾਲ ਕਿਤਾਬ (Red Book): ਲਾਲ ਕਿਤਾਬ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ?

ਲਾਲ ਕਿਤਾਬ ਇੱਕ ਰਜਿਸਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਛੇ ਸਲਾਨਾ ਨਕਸ਼ੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਚਾਰ ਪੰਜ ਸਾਲਾ ਨਕਸ਼ੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਨਕਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵੇਰਵੇ ਦਾ ਪਤਾ ਚੱਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਲਾਲ ਕਿਤਾਬ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਟਵਾਰੀ ਕੋਲ ਲਾਲ ਕਿਤਾਬ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਫਤਰ ਕਾਨੂੰਗੋ ਕੋਲ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦਫਤਰ ਕਾਨੂੰਗੋ ਦੇ ਪਾਸ ਪਿੰਡ ਵਾਰ ਲਾਲ ਕਿਤਾਬ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁੱਲ ਤਹਿਸੀਲ ਦੀ ਲਾਲ ਕਿਤਾਬ ਵੀ ਵੱਖਰੀ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਫੀਲਡ ਬੁਕ (Field Book):

ਪੰਜਾਬ ਲੈਂਡ ਰਿਕਾਰਡ ਮੈਨੂਅਲ ਦੇ ਪੈਰਾ ਨੰਬਰ 4.26

ਫੀਲਡ ਬੁੱਕ (Field Book) ਮਾਲ ਮਹਿਕਮੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਕਿਤਾਬ ਹੈ। ਮੌਕਿਆਂ ਤੇ ਪੈਮਾਇਸ਼ ਜਾਂ ਤਕਸੀਮ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ, ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇੱਕ ਖੇਤ ਲਈ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਇੰਦਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖੇਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ, ਖੇਤ ਦੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਇੰਦਰਾਜ ਦਰਜ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਹੀ ਸਾਫ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਖੇਤ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਵੱਖਰਾ ਵੇਰਵਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੇਹੀ ਵੇਲੇ ਫ਼ੀਲਡ ਕਾਨੂੰਗੋ ਇਸ ਬੁਕ ਨੂੰ ਨਾਲ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਤਕਸੀਮ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜੋ ਮਿਣਤੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਵੇ। ਸਿਰਫ ਲਾਲ ਲਕੀਰ ਅੰਦਰ ਵਾਲੇ ਰਕਬੇ ਦਾ ਕੋਈ ਰਿਕਾਰਡ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਬਾਕੀ ਪਿੰਡ ਦਾ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਨੰਬਰ ਖਸਰਾ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਰਕਬਾ ਮਾਲਕ ਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਜਿਵੇਂ ਸਕੂਲ, ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ, ਪੰਚਾਇਤ ਘਰ, ਰਸਤੇ, ਸ਼ਮਸਾਨ ਘਾਟ, ਹੱਡਾ-ਰੋੜੀ ਆਦਿ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਰਕਬੇ ਦੀ ਮਿਣਤੀ ਕਰਕੇ ਫ਼ੀਲਡ ਬੁੱਕ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇੱਕ ਖਸਰਾ ਨੰਬਰ (Khasra Number) ਦੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ ਦਰਸਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਹਿਸਾਬ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਖੇਤ ਜਾਂ ਖਸਰਾ ਨੰਬਰ ਦਾ ਰਕਬਾ ਕੱਢ ਕੇ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ALSO READ What Is Laal Lakir (ਲਾਲ ਲਕੀਰ) In Punjab Property Registration Process (Notification 23-12-2016)

ਫੀਲਡ ਬੁੱਕ ਦੇ 5 ਖਾਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:

1. ਖੇਤ ਦਾ ਨਾਮ (ਖਸਰਾ ਨੰਬਰ)
2. ਨੰਬਰ 2 ਵਿੱਚ ਖਾਤਾ ਖਤੌਨੀ (Khatauni)
3. ਖਾਨਾ ਨੰਬਰ ਤਿੰਨ ਵਿੱਚ ਹਿਸਾਬ ਖੇਤਰਫਲ ਅਤੇ
4. ਖਾਨਾ ਨੰਬਰ 4 ਵਿੱਚ ਖੇਤਰਫਲ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਕਿਸਮ
5. ਖਾਨਾ ਨੰਬਰ 5 ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣਾ ਅਤੇ ਨਵਾਂ ਵੇਰਵਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਦਸਤੀ ਖੇਤ ਦਾ ਅਕਾਰ ਬਣਾਕੇ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਰੰਗ-ਸਾਜ਼ੀ ਦਿਖਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਫ਼ੀਲਡ ਬੁੱਕ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਢੰਗ ਹੇਠਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:

ਫ਼ੀਲਡ ਬੁੱਕ ਵਿੱਚ ਰਕਬਾ, ਖੇਤਰਫਲ  ਮਰਲਿਆਂ, ਵਰਗ ਗਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

• 9 ਵਰਗ ਕਰਮ = 1 ਮਰਲਾ
• 20 ਮਰਲੇ = 1 ਕਨਾਲ
• 8 ਕਨਾਲ = 1 ਏਕੜ

ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੋਰ ਜੋ ਫ਼ੀਲਡ ਬੁੱਕ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਏਕੜ ਦੀਆਂ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਵੇਗੀ। ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਨੂੰ 36 ਕਰਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਨੂੰ 40 ਕਰਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। (36 Karam North to South & 40 Karam East to West)

ਇਹ ਫੀਲਡ ਬੁੱਕ ਜਿੱਥੇ ਮੁਰੱਬੇਬੰਦੀ ਕਨਾਲਾਂ ਅਤੇ ਮਰਲਿਆਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁਸਤਤੀਲਾਂ (ਮੁਰੱਬਿਆਂ) ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਸ ਮੁਸਤਤੀਲ ਵਿੱਚ 1 ਤੋਂ 25 ਤੱਕ ਖਸਰਾ ਨੰਬਰ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਮਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਖਸਰਾ ਨੰਬਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਮੁਸਤਤੀਲ (ਮੁਰੱਬਾ) ਨੰਬਰ ਲਾਲ ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ: ਮੰਨ ਲਉ ਮੁਸਤਤੀਲ ਨੰਬਰ 109 ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿੱਲ੍ਹਾ ਨੰਬਰ 8 ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: ਖਸਰਾ ਨੰਬਰ 109//8, ਰਕਬਾ 8.0

ਫ਼ੀਲਡ ਬੁੱਕ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਰਕਬਾ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਕੇ ਵਰਗ ਕਰਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਗ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਤੇ ਤਕਸੀਮ ਕਰਕੇ ਕਨਾਲਾ ਮਰਲੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
36 ਕਰਮ X 40 ਕਰਮ = 1440 ਵਰਗ ਕਰਮ + 9 = 160 ਮਰਲੇ + 20 = 8-0 ਕਨਾਲਾ ਫੀਲਡ ਬੁੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਤਾਬ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਮਿਣਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ।

Owning property in Punjab is often considered a symbol of security and prosperity. However, the threat of Illegal Property Possession In Punjab looms large, posing a significant challenge to property owners. This comprehensive guide aims to empower property owners with the necessary knowledge, legal insights, and actionable steps to effectively address illegal possession issues in Punjab.

Understanding Illegal Property Possession

Illegal property possession occurs when individuals wrongfully occupy or lay claim to property without the owner’s consent or legal authority. This can manifest in various forms, including:

• Trespassing: Unauthorized entry onto vacant land or into a property without permission.
• Overstaying Tenants: Renters who refuse to vacate the premises after the expiration of their lease agreement or beyond the legally permissible period.
• Fraudulent Occupation: Individuals resorting to deception, forgery, or fraudulent means to assert ownership over property that rightfully belongs to someone else.

Navigating Illegal Property Possession In Punjab

One of the most contentious aspects of illegal possession is the concept of adverse possession. This legal principle allows individuals to claim ownership of land or property they have openly, continuously, and exclusively possessed for a specified period, typically 12 years in Punjab. However, recent amendments to the Limitation Act, 1963, have imposed stricter requirements for adverse possession:

• Continuous Possession: The occupant must demonstrate uninterrupted possession of the property for the requisite period without the owner’s permission or challenge.
• Hostile Possession: The occupation must be adverse to the owner’s title, indicating a claim of ownership in opposition to the rightful owner’s interests.
• Exclusive Possession: The occupant must exercise exclusive control and possession of the property, excluding the owner and other claimants.

Furthermore, amendments introduced in 2022 have heightened the burden of proof on the occupant by requiring them to have knowledge of their possession’s adverse nature and the specific dispossession of the rightful owner. Additionally, easement rights, such as rights of way or access, are no longer subject to adverse possession claims.

ALSO READ Property Registration Process In Punjab: The Important Frequently Asked Questions

Proactive Measures to Safeguard Your Property

Prevention is often the best defense against illegal possession. Property owners can adopt various proactive measures to protect their interests:

• Regular Inspections: Conduct routine inspections of your property, particularly if it remains vacant or is situated in remote locations. Consider hiring a reputable caretaker or property management service to oversee regular checks.
• Thorough Tenant Screening: Prior to entering into lease agreements, conduct thorough background checks on prospective tenants. Verify their identity, employment status, rental history, and references to mitigate the risk of problematic tenancies.
• Strategic Lease Management: Opt for shorter lease durations, typically around 11 months, with the option for renewal. This approach minimizes the risk of adverse possession claims by resetting the clock on occupancy periods and facilitates periodic reassessment of tenant suitability.
• Physical Security Measures: Install robust boundary fencing, gates, and security systems to deter unauthorized entry onto your property. Display conspicuous signage indicating private property status and warning against trespassing.
• Legal Documentation: Ensure all lease agreements and tenancy arrangements are properly documented and legally registered with the relevant authorities. This provides a clear evidentiary trail and legal recourse in the event of disputes or illegal occupation.

Taking Assertive Action Against Illegal Possession

In the unfortunate event that your property falls victim to illegal occupation, swift and decisive action is imperative:

• Prompt Reporting: Immediately report instances of illegal possession to the appropriate law enforcement authorities, such as the Superintendent of Police (SP) in your jurisdiction. File a written complaint detailing the circumstances of the unlawful occupation and requesting expedited intervention.
• Documentary Evidence: Gather comprehensive documentation substantiating your ownership rights, including property deeds, land titles, lease agreements, correspondence with the trespasser, and any relevant communications. These documents serve as crucial evidence in legal proceedings.
• Legal Consultation: Seek the counsel of a qualified legal professional specializing in property law to assess your rights and explore available avenues for recourse. Your lawyer can advise you on relevant provisions of the Indian Penal Code (IPC) and other applicable statutes governing property rights and trespass.
• Litigation and Enforcement: Consider pursuing civil litigation or criminal charges against the trespasser, depending on the nature and severity of the illegal occupation. Sections of the IPC pertaining to criminal trespass (Section 44), mischief (Section 425), cheating (Section 420), house trespass (Section 442), and criminal intimidation (Section 503) may be invoked to address the wrongdoing.
• Engage Law Enforcement Agencies: Collaborate with law enforcement agencies and local authorities to facilitate the eviction of illegal occupants and enforcement of court orders. Punjab’s Special Anti-Land Grabbing Force and other specialized units are tasked with investigating and combating land-related crimes in the state.

State-Specific Remedies in Punjab

In addition to national legislation, Punjab has enacted specific legal mechanisms to address issues of land grabbing and property disputes:

• Punjab Protection of Properties Rights Act, 2019: This legislation empowers authorities to expedite the eviction of illegal occupants and impose penalties for property-related offenses.
• Special Anti-Land Grabbing Force: Punjab maintains a specialized law enforcement unit dedicated to investigating and combating land grabbing and property fraud across the state. The force works in tandem with local police and administrative agencies to safeguard property rights.
• Online Complaint Resolution Portal: The Punjab Revenue Department offers an online platform for property owners to lodge complaints regarding illegal occupation, track the progress of investigations, and seek redressal through administrative channels.

Frequently Asked Questions (FAQs)

Q: What recourse do I have if the trespasser claims to possess valid ownership documents?

A: Consult with legal counsel to verify the authenticity and legality of the documents presented by the trespasser. Your lawyer can advise you on challenging the validity of the purported ownership claims through legal channels.

Q: Can I take direct action to evict the illegal occupant from my property?

A: While it may be tempting to handle the situation independently, it is strongly advised against. Engage legal professionals and law enforcement agencies to ensure that eviction proceedings are conducted lawfully and in accordance with due process.

Conclusion

Protecting your property from illegal possession requires proactive vigilance, sound legal knowledge, and decisive action. By understanding the nuances of property rights, staying abreast of legal developments, and implementing preventive measures, property owners can safeguard their valuable assets and assert their ownership rights effectively in the state of Punjab. Remember, timely intervention and strategic collaboration with legal experts and law enforcement authorities are essential for reclaiming and preserving your property rights in the face of unlawful occupation.

ਲਾਲ ਲਕੀਰ (Laal Lakir) ਕੀ ਹੈ?

ਆਬਾਦੀ ਦੇਹ ਅਤੇ ਅਹਾਤਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਲਾਈਨ ਵੰਡਦੀ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਲਾਲ ਲਕੀਰ (Laal Lakir) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਜਗ੍ਹਾ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਡੋਰਾ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਲਾਲ ਲਕੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜੋ ਰਕਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਆਬਾਦੀ ਦੇਹ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਮੁਰੱਬੇਬੰਦੀ ਵੇਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਰਹਾਇਸ਼ੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਮੁਰੱਬੇਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ “ਲਾਲ ਲਕੀਰ” ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲਗਾ।

ਇਹ “ਲਾਲ ਲਕੀਰ” ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਾਲੀ ਰਹਾਇਸੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਕੋਈ ਦਫ਼ਤਰੀ ਜਾਂ ਲਿਖਤੀ ਰਿਕਾਰਡ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜਿਹੜਾ ਵਿਅੱਕਤੀ ਇਸ ਤੇ ਕਾਬਜ ਹੈ ਉਹੀ ਇਸ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੈ। ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲਾਟ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਮਕਾਨ ਬਣਾ ਕੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਨੇ ਉਸ ਸ਼ਾਮਲਾਟ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵੇਚਣਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਝੱਗੜੇ ਅਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਬਾਜ਼ੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਅਮਨ ਅਮਾਨ ਭੰਗ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।

ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਸ਼ਲਾਘਾ ਯੋਗ ਕਦਮ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਮਿਤੀ 16/12/2016 ਨੂੰ ਸਰਕੂਲਰ ਨੰਬਰ 23/12/2016- ਮਬ.5/21094 ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ “ਲਾਲ ਲਕੀਰ” ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਰਹੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਅਧੀਨ ਖਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾਂ ਜਾਂ ਮਕਾਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ -ਪੱਤਰ ਦੇਣ ਦਾ ਅਭਿਆਨ ਸੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਪਲਾਟ ਜਾਂ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਮਕਾਨ ਦਾ ਕੋਈ ਦਸਤਾਵੇਜ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਮਾਲਕੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ-ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਪ੍ਰੀਕ੍ਰਿਆ ਦਾ ਵੇਰਵਾ, ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਦੀ ਕਾਪੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸੰਬਧੀ ਅਰਜੀ ਦੀ ਕਾਪੀ ਵੀ ਲਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਦਾ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫ਼ਾਈਦਾ ਲੈ ਸਕਣ।

ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ (ਮਾਲ, ਪੁਨਰਵਾਸ ਅਤੇ ਆਫਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿਭਾਗ) ਦੀ ਅਧਿਸੂਚਨਾ  ਨੰ. 23/12/2016- ਮਬ.5/21094 ਮਿਤੀ 16-12-2016

ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਲ ਲਕੀਰ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਰਹੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰਜੇ ਅਧੀਨ ਖਾਲੀ ਜਗਾ ਜਾਂ ਮਕਾਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ-ਪੱਤਰ ਦੇਣ ਤਾਂ ਅਭਿਆਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਹੇਠ ਪਲਾਟ ਜਾਂ ਮਕਾਨ ਦਾ ਹੋਈ ਦਸਤਾਵੇਜ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਲੋਕ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣ-ਪੱਤਰ ਦੇਣ ਲਈ ਨਿਮਨਲਿਖਤ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰੀਕ੍ਰਿਆ ਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:-

ਪ੍ਰੀਕ੍ਰਿਆ

1)ਪ੍ਰਾਰਥੀ ਪ੍ਰਤੀਬੇਨਤੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਪ੍ਰੋਫਾਰਮੇ (ਅਨੁਲਗ: ਉ) ਵਿੱਚ ਸਬੰਧਤ ਸੇਵਾ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੇਵਾ ਕੇਂਦਰ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਬੇਨਤੀ ਉਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੇ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੇਂਦਰ ਨਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਿਨੈਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀਬੇਨਤੀ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੋਰ ਤੇ ਦੇਵੇਗਾ।

2) ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਬੇਨਤੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਰਥੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਵਿਵਰਨ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਵੀ ਦੇਵੇਗਾ। ਪ੍ਰਾਰਥੀ ਪ੍ਰਤੀਬੇਨਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਹਸਤਾਖਾਰਾਂ ਸਹਿਤ ਦੋ ਤਾਜ਼ਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਸਾਈਜ ਫੋਟੋ ਲਗਾਏਗਾ ।

3)ਪ੍ਰਾਰਥੀ ਦੇ ਪਾਸ ਉਕਤ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਦਸਤਾਵੇਜ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਦਸਤਾਵੇਜ ਆਪਣੇ ਹਸਤਾਖਰਾਂ ਸਹਿਤ ਤਜਵੀਜ ਨਾਲ ਲਗਾਏਗਾ।

4)ਪ੍ਰਾਰਥੀ ਵੱਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਤਜਵੀਜ਼/ ਪ੍ਰਤੀਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕਿਸੇ ਦੋ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਤਸਦੀਕ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇ:-

• ੳ) ਸਬੰਧਤ ਪਿੰਡ ਦੀ ਪੱਤੀ ਦੇ ਨੰਬਰਦਾਰ।
• ਅ) ਪਿੰਡ ਦਾ ਗਰਾਮ ਪੰਚਇਤ ਦਾ ਸਰਪੰਚ।
• ੲ) ਪ੍ਰਾਰਥੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ ਜਿਸ ਵਾਰਡ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ/ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਮੈਂਬਰ ਗਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ।

5. ਇਸ ਤਜਵੀਜਤ ਪ੍ਰਤੀਬੇਨਤੀ / ਦਸਤਾਵੇਜਾਂ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਪੜਤਾਲ ਉਪਰੰਤ ਜੇਕਰ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਣ-ਪੱਤਰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਪ੍ਰੋਫਾਰਮੇਂ (ਅਨੁਲੱਗ ‘ਅ’) ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕਰੇਗਾ।

ਬਿਨੈਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਸਦੀਕਸ਼ੁਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਬੂਤ ਨਾ ਹੋਣ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਪੜਤਾਲ ਖੁਦ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਪਰ ਕੋਈ ਖਾਸ ਕਾਰਨਾ ਕਰਕੇ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਗੋ ਅਤੇ ਪਟਵਾਰੀ ਪਾਸੋਂ ਵੀ ਤਫਤੀਸ਼ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਫਾਈਲ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇਗੀ।

6. ਇਹ ਸਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਪ੍ਰਤੀਬੇਨਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਫਤਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਪੂਰੀ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ।

7. ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪੱਤਰ ਵਿਰੁੱਧ ਸਬੰਧਤ ਉਪ ਮੰਡਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਪਾਸ ਅਪੀਲ ਦਾਇਰ ਕਰ ਸਕੇਗਾ। ਉਪ ਮੰਡਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਇਹ ਅਪੀਲ ਪ੍ਰਾਰਥੀ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਇਸ ਅਪੀਲ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਰੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਵੀ ਰਵੀਜਨ /ਅਪੀਲ ਮਾਲ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਦਾਇਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇਗੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਾਰਥੀ ਕੇਵਲ ਸਬੰਧਤ ਸਿਵਲ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਪੀਲ ਦਾਇਰ ਕਰ ਸਕੇਗਾ।

ਉਪਰੋਕਤ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਲਿੰਕ ਤੋਂ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ…

Punjab Revenue Department Notification Dated 16-12-26 on Laal Lakir Property

ALSO READ The 8 Ways of Property Attachment (ਜ਼ਾਇਦਾਦ ਦੀ ਕੁਰਕੀ) Under Section 67 of Punjab Land Revenue Act,1887